Yeni kıta 'Amasya' neye benzeyecek?

Dünya tarihinde bugüne dek Kolombiya'dan Rodinya'ya, oradan da Pangea'ya kadar birçok süper kıta oluştu ve yok oldu. Araştırmacılar bu devasa kara kütlelerinin yaklaşık 600 milyon yılda bir düzenli döngüler halinde oluştuğunu varsayıyorlar; hatta, gezegenimizin sıcak mantosunda hareket eden kayaları izleyerek bir sonraki süper kıtanın ne zaman ve nerede oluşabileceği üzerine tahminler yürütüyorlar.

MEGA KITALAR

Kıtalar, manto üzerinde yüzen tektonik levhalar üzerinde yer alır. Manto ise tıpkı bir su kaynatma makinesi gibi çalışır: Dünya'nın erimiş çekirdeği mantonun altındaki kayayı ısıtır ve yavaşça yükselmesine neden olur. Bu sırada, kabuktaki soğuyan levhalar oluşan boşluklardan mantonun dibine çöker. Bu dairesel akış, manto konveksiyonu olarak adlandırılır ve milyonlarca yıl boyunca kıtasal plakaların hareket etmesine dolayısıyla da kıtaların birleşerek süper kıta haline gelmesine sebep olur.

Çin Bilimler Akademisi'nden jeolog Ross Mitchell ve meslektaşları, Dünya'nın süper kıta döngüsü hakkında daha fazla bilgiye sahip olmak için süper kıtalardan daha küçük boyutta olan mega kıtalara odaklandı. Örneğin; 520 milyon yıl önce ortaya çıkan Gondvana mega kıtası, 200 milyon yıl sonra büyüyerek süper kıta olan Pangea'nın oluşmasını sağladı.

Araştırmacılar, Gondvana'nın Pangea'ya nasıl dönüştüğünü incelemek için fosillere ve Dünya'nın ilk oluştuğu zamanlardaki kayıtlara bakarak kıtasal levhaların zaman içindeki haritasını çıkardı. Böylelikle kıtaların konumu ve manto akış modelleriyle nasıl bir ilişki içerisinde olduklarının yanı sıra antik çağlardaki yükseliş ve alçalmalara da ışık tutuldu.

AVRASYA İLE AMERİKA ÇARPIŞACAK

Araştırmacılar, çalışmaları boyunca kıtaların, manto kayalarının soğuduğu ve battığı bölgelere doğru yokuş aşağı kayma eğiliminde olduklarını keşfetti. Mitchell, bu bölgeleri yitim kuşakları olarak adlandırıyor. Çünkü Mitchell'a göre kıta levhaları batmak için çok kalın ve kıtalar bu bölgelere doğru ilerleyip sıkışıyor. Ekibin 2020 yılının Kasım ayında Geology dergisine yaptığı açıklamaya göre Gondvana mega kıtasının birleşerek Pangea'yı oluşturması sürecinde görüleceği üzere kıta hareketi sadece yatay bir düzlemde hareket edebiliyor.

Ekibin çalışma modeli aynı zamanda gezegenimizin geleceğini de tahmin edebiliyor. Pangea 175 milyon yıl önce parçalandığında, Pasifik Okyanusu çevresindeki volkanları ve depremleri besleyen bir dizi batma bölgesinden oluşan Pasifik Ateş Çemberi'nin oluşuma yol açtı. Birkaç kıta birleşti ve şu anki mega kıta olan Avrasya'yı oluşturdu. Avrasya, çağımızın yitim zonu olan Pasifik Ateş Çemberi'ne yani bir kıtanın üste çıkıp diğerinin dibe çöktüğü bölgeye doğru ilerliyor.

Mitchell, Avrasya'nın Ateş Çemberi'ne doğru yatay bir şekilde ilerlerken en sonunda Amerika kıtası ile çarpışacağını ve önümüzdeki 50 ila 200 milyon yıl içerisinde yeni bir süper kıtayı oluşturacağını söylüyor.

YENİ KITA: AMASYA

Jeologlar bu yeni süper kıtayı "Amasya" olarak adlandırdı. Amasya kıtasının nerede sona ereceği konusunda birçok tartışma olsa da Mitchell'ın modeli, Amasya’nın, Arktik Okyanusu’nun merkezinde kutupsal bir konumda yer alacağını öne sürüyor.

Ohio Üniversitesi'nden jeolog ve süper kıta evrimi konusunda uzman olan Damien Nance, "Dünya'nın evriminde bir tür ritim olduğunu görebiliyoruz," diyor. Mitchell'ın ritmi tam olarak çözüp çözmediği konusunda ise Damien Nance, "Belirsizlik devam ediyor, fakat sarkaç onun modeline uygun hareket ediyor," diyor.

Harvard Üniversitesi'nde jeolog ve süper kıta uzmanı olarak görev yapan Paul Hoffman, Mitchell'ın modülü ile alakalı olarak "Tamamen şaşırtan bir fikir değil, ancak bir araya getirilme şeklini beğendim," diyor.